Buddyzm Theravāda

Theravāda (wymowa — mniej więcej — "tera-WA-da"), "Doktryna Starszych", jest szkołą buddyzmu, która czerpie swoje duchowe inspiracje z Tipiṭaki lub kanonu palijskiego, która zawiera, powszechnym zdaniem uczniów, najwcześniejsze zapiski nauczania Buddhy. Przez wiele stuleci Theravāda była dominującą religią kontynentalnej części Azji Południowo-Wschodniej (Tajlandia, Birma, Kambodża, Laos) i Sri Lanki. Dziś liczba wyznawców Theravādy na świecie przekracza 100 milionów. Przez ostatnie kilka dekad Theravāda zaczęła zakorzeniać się na zachodzie.

Wiele odłamów buddyzmu, jedna Dhamma-vinaya

Buddha — "Przebudzony" — nazwał założoną przez siebie religię Dhamma-vinaya — "doktryna i dyscyplina". Aby zapewnić strukturę społeczną, wspomagającą praktykę Dhamma-vinaya (lub w skrócie Dhamma [sanskryt: Dharma]), oraz by zabezpieczyć te nauki dla potomności, Buddha założył zakon bhikkhu (mnichów) i bhikkhuni (mniszek) — Saṅghę — która kontynuuje po dziś dzień przekazywanie nauk kolejnym pokoleniom zarówno zakonników jak i świeckich.

W miarę jak Dhamma rozprzestrzeniała się na terenie Indii, po odejściu Buddhy, pojawiły się odmienne interpretacje pierwotnych nauk, które doprowadziły do rozłamu Saṅghi i pojawienia się osiemnastu różnych stronnictw buddyzmu. Jedna z tych szkół dała w końcu początek reformatorskiemu ruchowi, który nazwał sam siebie Mahāyāna ("Większy Wóz"), i odnosił się ubliżająco do innych szkół mianem Hīnayāna ("Mniejszy Wóz"). To co dziś nazywamy Theravādą, jest jedyną z ocalałych wczesnych nie-mahāyānistycznych szkół. Aby uniknąć pejoratywnego tonu implikowanego przez terminy Hīnayāna i Mahāyāna, powszechnie używa się dziś bardziej neutralnego języka, by odróżniać te dwie główne gałęzie buddyzmu. Ponieważ historycznie Theravāda zdominowała południową Azję, jest czasem nazywana buddyzmem "południowym", podczas gdy Mahāyāna, która migrowała ku północy z Indii do Chin, Tybetu, Japonii i Korei, znana jest jako buddyzm "północny".

Pāḷi: Język buddyzmu Theravāda

Językiem kanonicznych tekstów Theravādy jest Pāḷi (dosł. "tekst"), który oparty jest na dialekcie języka środkowo indo-aryjskiego, którym prawdopodobnie posługiwano się w centralnych Indiach za czasów Buddhy. Czcigodny Ānanda, kuzyn Buddhy i bliski towarzysz, zapamiętał jego kazania (sutty) i w ten sposób stał się żywą skarbnicą tych nauk. Wkrótce po śmierci Buddhy (około 480 p.n.e.), pięciuset najstarszych mnichów — wraz z Ānandą — zebrało się aby wyrecytować i zweryfikować wszystkie kazania, które usłyszeli podczas czterdziestu pięciu lat nauczania Buddhy. Większość z tych kazań rozpoczyna zdanie "Evaṃ me sutaṃ." — "Oto com usłyszał".

Po śmierci Buddhy, jego nauki przekazywano ustnie społeczności zakonnej, zgodnie ze starą indyjską tradycją datowaną na długo przed Buddhą. Do 250 roku p.n.e. Saṅgha systematycznie zbierała i porządkowała te nauki w trzy rozdziały: Vinaya Piṭaka ("kosz dyscypliny" — teksty dotyczące reguł i zwyczajów Saṅghi), Sutta Piṭaka ("kosz rozpraw" — kazania i wypowiedzi Buddhy i jego bliskich uczniów) oraz Abhidhamma Piṭaka ("kosz szczególnej/wyższej doktryny" — szczegółowe psycho-filozoficzne analizy Dhammy). Razem te trzy znane są jako Tipiṭaka, "trzy kosze". W trzecim wieku p.n.e. lankijscy mnisi, zaczęli opracowywać wyczerpujące komentarze do Tipiṭaki, które na początku piątego wieku n.e. zostały zestawione i przetłumaczone na palijski. Tipiṭaka wraz z post-kanonicznymi tekstami (komentarze, kroniki, itd.) stanowią razem kompletny zbiór klasycznej literatury Theravādy.

Pierwotnie Pāḷi był językiem mówionym pozbawionym alfabetu. Do około 100 p.n.e. gdy Tipiṭaka została po raz pierwszy utrwalona w piśmie przez lankijskich mnichów, którzy zapisali palijski fonetycznie w postaci wczesnego pisma brāhmī. Od tego czasu dokonano transliteracji Tipiṭaki na wiele różnych alfabetów (Devanāgarī, tajski, birmański, romański, cyrylica, żeby wymienić tylko kilka). Mimo, że angielskich tłumaczeń najbardziej popularnych tekstów Tipiṭaki jest pod dostatkiem, to wielu uczniów Theravādy odkrywa, że nauka języka palijskiego — nawet niewielka — wspaniale pogłębia ich rozumienie i docenienie nauk Buddhy.

Nikt nie może udowodnić, że Tipiṭaka zawiera jakiekolwiek ze słów wypowiedzianych przez historycznego Buddhę. Praktykujący buddyści nigdy nie widzieli w tym problemu. W przeciwieństwie do świętych pism wielu wielkich światowych religii, Tipiṭaka nie jest uważana za dobrą nowinę, bezsporne świadectwo boskiej prawdy, objawionej przez proroka, przyjmowanej wyłącznie na wiarę. Zamiast tego jej nauczanie jest przeznaczone do własnej oceny, do przełożenia na praktykę we własnym życiu, aby każdy mógł osobiście ocenić, czy rzeczywiście przyniosły obiecany rezultat. To prawda, na którą wskazują słowa Tipiṭaki, ostatecznie się liczy, nie słowa same w sobie. Mimo to, badacze będą kontynuować debaty na temat autorstwa stron Tipiṭaki (tracąc w ten sposób całkowicie sedno tych nauk), a ona będzie dalej cicho służyła — jak to miało miejsce przez stulecia — jako niezbędny przewodnik dla milionów wyznawców w ich poszukiwaniu Przebudzenia.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License